“Bestaanszekerheid van armsten veiligstellen, maar fraude hard aanpakken”

Dat Nederland gepolariseerd is op belangrijke thema’s, is bekend. In opdracht van de Volkskrant onderzocht I&O Research vier grote thema’s voor de aankomende verkiezingen: klimaatverandering, stikstof, immigratie & asiel en inkomen, armoede & bestaanszekerheid. We gingen op zoek naar de verschillen in de opvattingen van kiezers, maar vooral ook naar de overeenkomsten. Met als uitgangspunt de vraag: ‘Maar waar zijn we het dan wel over eens?’

Vandaag publiceert de Volkskrant het vierde verhaal over dit onderzoek: over inkomen en bestaanszekerheid. Eerder besteedden we aandacht aan het overkoepelende beeld uit het onderzoek en over de eerste drie thema’s:

• Overkoepelend: Kiezers zijn het eens over wat er anders moet, niet over hoe
• Immigratie: Consensus over terugdringen immigratie, verdeeldheid over opvang
• Klimaat: Klimaatverandering aanpakken, maar het mag financieel geen pijn doen
• Stikstof: Verminder de stikstofuitstoot, maar verdeel de rekening

Via deze link is het volledige rapport te downloaden.

Terugdringen inkomensverschillen één van de twee grootste wensen

Maar liefst 65 procent van de Nederlanders vindt dat een volgend kabinet meer moet doen aan het terugdringen van immigratie. Een zo goed als even groot deel (64 procent) wil dat de inkomensverschillen minder groot worden.

Het terugdringen van CO2-uitstoot (44%), het verbeteren van de asielopvang (40%) en het verminderen van de stikstof-uitstoot (39%) volgen op gepaste afstand, maar per saldo wil men eerder dat dit wel dan niet gebeurt.

Grote solidariteit met mensen die het financieel moeilijk hebben

Uit de open vraag naar hoe men denkt over de economie, inkomenspolitiek, armoede, de eventuele problemen die dit met zich meebrengt en welke oplossingen men ziet, blijkt een grote solidariteit met mensen die het financieel moeilijk hebben. Veel kiezers (met name op links) vinden dat de bedrijven te veel winst maken en daarop zwaarder belast moeten worden en dat rijken meer moeten afdragen aan de armeren.

Nog steeds vindt een ruime meerderheid dat Nederlanders die anderhalve ton of meer verdienen zwaarder belasten moeten worden. Sinds 2010 is circa twee derde van de Nederlandse kiezers hiervoor (met een dipje in 2016: 57%). Met uitzondering van de VVD-kiezers staan alle kiezersgroepen hier achter. 

Een op acht ervaart onvoldoende bestaanszekerheid

Dit moet vooral de mensen ten goede komen die het het moeilijkst hebben, zo blijkt uit de open antwoorden.

Ruim een derde (35 procent) ervaart zijn eigen bestaanszekerheid als ruim voldoende en 49 procent als voldoende. Tien procent zegt ‘onvoldoende’ en 2 procent zegt ‘geen bestaanszekerheid’ te hebben: samen 12 procent voor wie er onvoldoende bestaanszekerheid is. Circa 2 miljoen Nederlanders.

Bestaanszekerheid: kunnen overleven of op een prettige manier kunnen leven?   

Wat bestaanszekerheid is of zou moeten zijn wordt door verschillende politieke partijen verschillend uitgelegd. Als we het de kiezers voorleggen zeggen zij vooral: zeker zijn van voldoende geld om in leven te blijven (55%) en zeker zijn van goede gezondheidszorg (48%). Daarna volgen een goede woning, een veilig leven en voldoende geld om op een prettige manier te kunnen leven.

De groep van 12 procent die onvoldoende bestaanszekerheid zegt op de vraag ‘op welk punt is dat?’ vooral onvoldoende geld te hebben om op een prettige manier te kunnen leven (67%) en niet zeker te zijn van goede gezondheidszorg (53%). Daarna volgen een veilig leven en een goede woning. Pas dan zegt een kwart onvoldoende geld om in leven te blijven (27% van 12% = 3% van de totale bevolking).

De associatie met bestaanszekerheid is dus vooral: wel of niet kunnen overleven; maar in de praktijk betekent het vooral: op een prettige, gezonde en veilige manier kunnen leven. 

Bestaansonzekerheid niet voorbehouden aan armsten

Bestaanszekerheid heeft niet alleen met inkomen te maken. Niet alle mensen met een beneden-modaal inkomen hebben onvoldoende bestaanszekerheid (maar wel meer dan gemiddeld: 24%) en niet alle mensen met een bovenmodaal inkomen zijn zeker over hun bestaan (maar wel meer dan gemiddeld, ‘slechts’ 4 procent zegt onvoldoende bestaanszekerheid te ervaren).

Uitgaan van vertrouwen, maar fraude hard aanpakken

De solidariteit van meer kapitaalkrachtige Nederlanders met armere Nederlanders kent zijn grenzen.

De meeste Nederlanders (52%) vinden weliswaar dat de overheid bij het vertrekken van uitkeringen of toeslagen moet uitgaan van vertrouwen, en mensen niet moet benaderen als mogelijke fraudeurs (22% oneens). Echter, als er wordt gefraudeerd met de sociale zekerheid dan moet dit hard worden aangepakt (78%). En voor het zomaar kwijtschelden van problematische schulden door de overheid voelt men weinig.

Onderzoeksverantwoording

I&O Research voerde dit onderzoek uit in opdracht van de Volkskrant. Het onderzoek vond plaats van maandag 2 tot dinsdag 10 oktober 2023. In totaal werkten 1.959 Nederlanders van 18 jaar of ouder mee aan dit onderzoek.  De steekproef is volledig getrokken in het I&O Research Panel. In hoofdstukken 3 t/m 6 worden soms stellingen gerapporteerd die aan de helft van de steekproef zijn voorgelegd (omdat de vragenlijst anders te lang zou worden). Ook deze steekproef is representatief voor de Nederlanders 18+.